1508 yılında II. Beyazıt tarafından inşa edilen Çeşme Kalesi, dikdörtgen mimarisi, altı kulesi ve çevresindeki hendekleri ile göz kamaştıran bir yapıdır. İlk inşa edildiğinde deniz kenarında yer alan kale, zamanla denizin dolmasıyla iç kısımlarda kalmıştır. Ayrıca, kalenin ön kısmında Büyük Türk Komutanı Kaptan-ı Derya Cezayirli Hasan Paşa'nın yanında aslanı bulunan heykele de ziyaretçiler büyük ilgi göstermektedir.
Kale, Sultan II. Beyazıt döneminde Aydın Valisi Mir Haydar tarafından Mimar Ahmet oğlu Mehmet’e yaptırılmıştır. Venedik saldırılarına karşı savunma amacıyla inşa edilen yapı kesme taştan yapılmıştır. Kalenin dört burcu bulunmaktadır ve 1508 tarihli kitabesi günümüze kadar ulaşmıştır. Seyahatnamesinde bu kale ile ilgili bilgi veren Evliya Çelebi, “Çeşme kalesi denizin dudağında bir alçak kaya üzerine yapılmıştır. Batı tarafı deniz, doğu tarafı bayırlı bir sahra ve dağlardır. Dağların üstleri tamamen bağdır. Kalenin içindeki bütün evler, batı tarafında, Sakız Adasına ve denize bakan yerlere yapılmıştır. Elli kadar olan bu evlerin damları toprak örtülüdür. Kalenin dizdarı ve 185 kale muhafızı erler bu evlerde otururlardı. Dört köşeli kalesi safi taştan yapılmış çok güzel hoş âbâdır. Kale doğudan batıya doğru uzunca yapılmıştır. Uzunluğu yokuş aşağı hendek kenarınca 200, eni 150 adımdır. Kalenin çepeçevre yüzölçümü 700 adımdır. Üç tarafı derin ve büyük hendektir. Lâkin batı tarafını teşkil eden kayaları deniz dövdüğü için burada hendek yoktur” şeklinde ifade etmiştir.
Dünya Mirası Geçici Listesi'nde
Çeşme Kalesi, günümüzde 1965 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından müze haline getirilmiştir. Müze içerisinde sergilenen eserlerin büyük bir kısmı İstanbul Topkapı Sarayı Müzesinden getirilen ateşli ve kesici silahlardan oluşmaktadır. Başlangıçta Kale Müze olarak bilinen bu yapı, 1964 yılından bu yana kazısı devam eden Erythrai (Ildırı) antik kentinden getirilen buluntu ve kalıntılarla arkeoloji müzesine dönüşmüştür.
İzmir’in turizm merkezi Çeşme'nin kalbinde yer alan bu tarihî kale, UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'nde de yer almayı başarmıştır.
