Nakşibendi tarikatının önemli simalarından biri olan Şeyh Esad Erbili, ilmî yönü, tasavvufî çalışmaları ve eserleri ile Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçiş döneminin dikkat çekici sûfîlerinden biri olmuştur.
Şeyh Esad Erbili'nin Türbesi Menemen'de
İzmir’in Menemen ilçesi Kazımpaşa Mahallesi Hıdırlık Sokak’ta bulunan Sefa Camii içinde, Şeyh Esad Erbili'nin kabri yer almaktadır. Kabri caminin kapalı bir kısmında iken, oğlu Ali Efendi’nin mezarı dış alanda bulunmaktadır. Türbe, günümüzde de sıkça ziyaret edilen önemli bir manevi merkezdir.
Şeyh Esad Erbili Kimdir?
1264 (1847) yılında, günümüzde Irak sınırları içinde yer alan Erbil kasabasında doğan Muhammed Esad Efendi, hem anne hem de baba tarafından seyyid bir aileye mensuptur. Dedesi Şeyh Hidayetullah Efendi, Mevlana Halid-i Bağdadi'nin Erbil'deki halifesi; babası Mehmed Said Efendi ise Nakşibendi tarikatının Halidiyye koluna bağlı bir şeyhtir.
İlk dini eğitimini Erbil ve Deyr’de alan Esad Efendi, babasının tekke ve zaviyesinde tasavvufi ilimleri öğrenmesinin ardından 1870 yılında Taha el-Hariri’ye intisap etti. Beş yıl süren seyri sülük sürecinden sonra hilafet aldı ve Hac farizasını yerine getirdi. Şeyhinin vefatından sonra İstanbul’a yerleşerek ilmi çalışmalarını burada sürdüren Esad Efendi, kısa zamanda önemli bir kişilik haline geldi.
Şeyh Esad Erbili'nin Yayınladığı Eserler
Fatih Camii'nde önemli eserler okumaya başlayan Esad Efendi, hızla tanınarak saray çevresinin ilgisini çekmeyi başardı. Sultan II. Abdülhamid’in damadı Halid Paşa tarafından saraya davet edilen Esad Efendi, Meclis-i Meşayih üyeliğine atandı. 1883 yılı itibarıyla Kadiri tarikatına ait Kelâmî Dergâhı’na şeyh olarak tayin edildi ve burada Kadiri ve Nakşibendi usullerine göre zikir meclisleri düzenledi.
1925 yılında tekke ve zaviyelerin kapatılmasına kadar Kelâmî ve Selimiye dergâhlarında irşad faaliyetlerine devam eden Esad Efendi, bu süreçte “Kenzü’l-İrfan” adlı hadis eserini yayımladı. Ayrıca, Danimarkalı psikolog Cari Vett’in kendisini iki hafta boyunca dergâhta ziyaret ettiği ve tekke atmosferine dair hatıraları da dikkat çekmektedir.
Menemen Olayı ve Tutukluluk Süreci
1925 sonrasında Erenköy Kazasker’deki evinde inzivaya çekilen Esad Efendi, 1930 yılında meydana gelen Menemen Olayı dolayısıyla tutuklandı. Oğlu Mehmed Ali Efendi ile birlikte yargılanan Esad Efendi, yaşlılığı nedeniyle idam cezası müebbet hapse çevrildi; oğlu ise idam edilmiştir. Esad Efendi, Menemen Askeri Hastanesi’nde 3-4 Mart 1931 gecesi vefat etti ve resmi makamlarca Menemen’de defnedildi.
Şeyh Esad Erbili'nin Bıraktığı Eserler
Kenzü’l-İrfan: 1001 hadisin metin, tercüme ve açıklamalarını içeren ibadet ve ahlaka dair bir çalışmadır.
Mektûbât: Erbil’de sürgün döneminde dostlarına yazdığı mektuplardan oluşmaktadır.
Risâle-i Es’adiyye: Tasavvufun mahiyetini ve seyru sülûk adabını açıklayan bir risale niteliğindedir.
Tevhid Risalesi Tercümesi: Evhadüddîn-i Balyânî’ye ait eserin çevirisidir.
Fatiha-i Şerife Tercümesi: Sekiz sayfalık kısa bir açıklamadır.
Divan: Farsça ve Türkçe şiirlerden oluşan eser; içerisinde Arapça ve Kürtçe şiirler de yer alır.
