İzmir’in merkezinde bulunan ve günümüzde yalnızca adıyla anılan Yalı Medresesi, Osmanlı döneminde eğitim ve bilim merkezi olarak önemli bir işlev üstlenmiştir. Medrese, Konak Meydanı’nda yer alan tarihi Yalı Camii’nin hemen yanındaki konumuyla dikkat çekiyor.
Yalı Camii’nden Önce İnşa Edildi
1749 yılında Ayşe Hanım tarafından yaptırılan Yalı Medresesi, Yalı Camii’nden önce inşa edilmiştir. Taş ve kâgir yapı özelliklerine sahip olan medresede, alt katta sekiz öğrenci hücresi ve üst katta bir dershane bulunmaktadır. Ayrıca tesis içinde çamaşırhane, banyo, tuvalet ve bir iç avlu mevcuttur. 1754 yılında, Ayşe Hanım, medresenin giderlerinin karşılanması ve eğitimin aksamadan devam etmesi için yeni bir vakfiye oluşturmuştur. Bu vakfiye ile müderris için günlük 40 akçe, öğrenci hücrelerine ise altışar akçe ayrılmakta, ayrıca Fazlıoğlu Hanı’nın gelirleri de medreseye bağışlanmıştır. Müderrislerin yalnızca İzmir Kadısı tarafından seçileceği şartı ise belgede açıkça yer almıştır.
150 Yıllık Hizmet Dönemi
Vakıf şartlarına uygun olarak Ramazan ayında öğrencilere ve muhtaçlara iftar verilmesi, her cuma ve pazartesi akşamı hatim yapılması gibi sosyal hizmetler düzenli olarak gerçekleştirilmiştir. Öğrencilerin yaz aylarında su ihtiyaçlarının karşılanması için detaylı maddeler de vakfiyeye eklenmiştir. Medrese, yaklaşık 150 yıl boyunca kesintisiz faaliyet göstermiştir. 19. yüzyıl sonlarındaki muhasebe kayıtlarına göre, müderris ve öğrenci giderleri toplam bütçenin %30 ila %40’ını teşkil etmekteydi. Bu dönemde öğrenci sayısı 7 ila 10 arasında değişiklik göstermektedir.
Yalı Medresesi’nin ne zaman yıkıldığı tam olarak bilinmese de, 1914 yılında Hükümet Konağı ile Sarı Kışla arasındaki meydan düzenlemesi sırasında yıkıldığı tahmin edilmektedir. Bu süreçte medresenin öncelikle bahçesi, ardından da binası yıkılarak meydanla bir bütün haline gelmiştir.
