İzmir'de Kemalpaşa ile Bayındır arasında Ovacık Yaylası’nda yatan Çal Dede’nin adı, Anadolu'nun dört bir yanındaki dağlarda, köylerde ve gönüllerde yaşamaya devam ediyor.
Çal Dede kimdir?
Ovacık Yaylası’ndaki mezarında yer alan kitabeye göre Çal Dede, Horasan Erenleri arasında yer almaktadır. Anadolu’nun fetih ve yerleşim sürecinde etkili olduğu düşünülen bu zat hakkında ne yazık ki kesin kimlik bilgilerine ulaşılamamıştır. Kaynaklarda zaviye ya da tesis gibi yapılara rastlanmaması dikkat çekmektedir.
Çal Dede’nin adı yalnızca Kemalpaşa ve Bayındır ile sınırlı kalmamıştır. Anadolu’nun pek çok yerinde “Çal Dede” adıyla anılan yerleşimler ve makam mezarları bulunmaktadır. Bursa Gölecik’ten Bolu, Kastamonu, Şile, Kütahya, Manisa, Çanakkale, Aydın gibi birçok şehirde adına rastlanan bu zatın, önemli bir Türkmen boyunun lideri olması ihtimali öne çıkmaktadır.
Çal Dede'nin birçok noktada makam mezarı var
Özellikle Bayındır’da Karapınar, Yusuflu, Elifli, Furunlu, Zeytinova köylerinde ve Tire’nin Osmancı ile Dibekçiler köylerinde Çal Dede adına ait olduğu düşünülen makam mezarları bulunmaktadır. Ayrıca Bozdağ bölgesinde eski Tekke köyü sınırları içindeki “Çaldede Dağı” yerleşimi, bu yaygın inanç ve saygının bir başka örneğidir.
“Çal Dede Şöleni”
Tire’nin Dibekçiler Yaylası’ndaki makam mezarı çevresinde her yıl sonbahar başlangıcında “Çal Dede Şöleni” düzenlenmektedir. Bu şölende kadın-erkek birlikte yemekler hazırlanmakta, panayır kurulmakta ve geleneksel oyunlar oynanmaktadır. Türk kültüründe Asya kökenli Ay Bayramı’nın Anadolu’daki yansıması olarak nitelendirilen bu şölen, yerel halkın kültürel mirasa olan bağlılığını da ortaya koymaktadır.
Çal Dede ismi nereden geliyor?
Yöre halkının anlatımlarına göre Çal Dede, Ovacık bölgesinde hayvan güden, aksakallı ve sevecen bir zat olarak bilinmektedir. Hayıt ağacından yaptığı basit bir müzik aleti olan sipsi ile ezgiler çaldığı ve halkın onu dinlemek için “Çal Dede, dinleyelim!” diyerek çağırdığı, bu nedenle bu isimle anıldığı söylenmektedir. Bu anlatılar, halk hafızasında yer edinmiş önemli rivayetler arasında yer almaktadır.
Kültürel bellekte efsanevi bir şahsiyet haline gelen Çal Dede, resmi tarih kayıtlarında yer almasa da, halkın gönlünde, dağların doruklarında ve yüzyıllardır süren şölenlerde yaşamaya devam etmektedir. Özellikle kadınların yoğun katılım gösterdiği Çal Dede Şöleni, Anadolu’daki kültürel sürekliliğin ve dayanışmanın önemli örneklerinden biri olmayı sürdürüyor.
