İzmir ile bütünleşmiş olan bu türkü, Çakırcalı (Çakıcı) Mehmet Efe'nin ilham kaynağıdır. Zeybek olan babası Çakırcalı Ahmet Efe, zaptiye çavuşu Boşnak Hasan Çavuş tarafından öldürüldükten sonra, Çakırcalı Mehmet Efe dağa çıkar. Yaklaşık 15 yıl süren zeybeklik döneminde pek çok çatışmaya girer ve birçok rakibini öldürür. Bu rakiplerden biri de aile dostları arasında yer alan Kamalı Mustafa Efe'dir. Çakırcalı Mehmet Efe’nin kızlarından birine Kamalı'nın köyü Kışla'dan bir kız kaçırılacaktır; ancak zeybekler bu sırada yanlışlıkla Kamalı'nın eşini alıkoyarlar. Çakırcalı Mehmet durumu fark ettiğinde kadını geri göndermeye çalışsa da bu, namus davasına dönüşür. Kamalı bu durumu öğrenince dağa çıkarak Çakırcalı Mehmet’in düşmanı olan Köselioğlu Efe’nin çetesine katılır. Çakırcalı ise Köselioğlu çetesini bir şölen sırasında pusularak Efe’yi öldürür; Kamalı ise bacağından yaralanarak kurtulur.
Halk Kahramanı Oldu
Olay sonrasında aralarındaki düşmanlık daha da derinleşen iki efe, amansız bir çatışmaya girer. Birgi'de düzenlenen bir yemek davetinde Kamalı Zeybek, Çakırcalı Mehmet Efe tarafından pusuya düşürülüp, baş zeybek Hacı Mustafa tarafından vurularak hayatını kaybeder. Uzun boylu ve yakışıklı bir efe olan Kamalı Zeybek'in ölümü, birçok ağıt ve türküye konu olur.
Çakırcalı Mehmet Efe, Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde ve Kurtuluş Savaşı sırasında, halkın yanında olarak zorba ağalara ve hükümetin baskıcı güçlerine karşı direnmiştir. Adalet, eşitlik ve halkın haklarını koruma mücadelesiyle tanınan Mehmet Efe, Ege Bölgesi'nin en sevilen ve saygı duyulan halk kahramanlarından biri haline gelmiştir. Halkın sevgisini kazanan Çakırcalı Efe, bir pusuya düşürülüp hayatını kaybetse de mücadelesi ve cesareti asla unutulmamıştır.
İlk Satır Hala Tartışılıyor
Bu olaydan sonra, bir süre boyunca rakipsiz kalan Çakırcalı (Çakıcı) Efe için bölgede sıklıkla söylenen türkü şu şekilde bestelenmiştir: “İzmir’in kavakları / Dökülür yaprakları / Bize de derler Çakıcı (Yâr fidan boylum) / Yıkarız konakları / Selvim senden uzun yok / Yaprağında düzüm yok / Kamalı da Zeybek vuruldu (Yâr fidan boylum) / Çakıcı’ya sözüm yok.”
Muzaffer Sarısözen tarafından derlenip notaya alınan bu türkü, 337 repertuar numarasıyla TRT arşivine kaydedilmiştir. Türkünün ilk dizesi olan “İzmir’in kavakları” üzerine hâlâ tartışmalar sürmektedir. İlk söylenişinde bu kısmın “Ödemiş kavakları” ya da “Birgi’nin kavakları” şeklinde söylendiğini savunan pek çok kişi bulunmaktadır.
