İzmir Büyükşehir Belediyesi'ne bağlı ESHOT'un 2024 yılı mali durumu, Sayıştay raporunda detaylı bir şekilde ortaya kondu. Kurumun mali sürdürülebilirliği ciddi tehditler altında bulunurken, 2024 için 3,22 milyar TL bütçe açığı öngörülüyor. ESHOT, faaliyetlerini büyük ölçüde belediyeden aldığı kaynaklarla devam ettiriyor.
Mali Tablo Alarm Veriyor
Sayıştay, ESHOT’un 2019-2024 döneminde yalnızca 2022 yılında gelir-gider dengesini sağlayabildiğini, diğer yıllarda ise bütçe açığı verdiğini belirtti. Kurumun toplam gelirlerinin yalnızca %26,71'i bilet satışlarından elde ediliyor. Bir yolcunun taşınmasının maliyeti ortalama 37,49 TL iken, bilet gelirinin 6,87 TL olduğu hesaplandı. Bu durum, her biniş için ortalama 30 TL'lik ek finansman gereksinimi doğuruyor. Rapor şu ifadeleri içeriyor: “Bilet fiyatlarının kurumun faaliyet giderlerinin çok altında kalması, ESHOT Genel Müdürlüğü'nün mali yapısının bozulmasına ve her geçen gün daha fazla dış mali kaynağa ihtiyaç duymasına sebep olmaktadır.”
Eski Araç Filosunun Yükü
ESHOT’un otobüs filosunun yaş ortalaması 11,09 yıl olarak tespit edilirken, bu durum bakım ve akaryakıt giderlerini artırıyor. Raporda, 2019 yılında araç başına 38 bin TL olan bakım maliyetinin 2024'te 650 bin TL'ye çıktığı belirtildi. Personel giderleri ise 2019-2024 döneminde 9,83 kat artarken, faaliyet gelirleri 4,71 kat, toplam gelirler ise 6,98 kat arttı. Yapılan değerlendirmede, mevcut otobüs filosunun yenilenememesi nedeniyle işletim maliyetlerinin her araç için 824.885,47 TL arttığı ifade edildi.
Ücretsiz Binişler ve Hizmet Alanının Genişlemesi
2024 yılı itibarıyla taşınan yolcuların %22,57'si ücretsiz kart kullanıyor, bu durum 2019-2024 arasında kurumun yaklaşık 1,7 milyar TL gelir kaybına neden oldu. Büyükşehir Belediyesi'nin hizmet alanının genişlemesine rağmen yeterli ek bütçe sağlanamaması, yeni açılan hatlarda zarara yol açtı. Raporda, “2019-2024 yılları arasında serbest kart kapsamında ücretsiz taşınan yolcular sonucu toplam 1.644.278.084,17 TL hasılat kaybı olduğu görülmektedir. Ayrıca, dini ve milli bayramlarda ücretsiz taşınan yolcular nedeniyle yaşanan kayıp 94.911.080,53 TL olarak hesaplanmıştır,” denildi.
Diğer Riskler ve Bulgular
Sayıştay raporu, ESHOT'ta mali yapıyı tehdit eden diğer unsurlara da dikkat çekiyor:
Personel Şirketleri Üzerinden Ödemeler: İZELMAN ve İZENERJİ gibi personel şirketlerine maaş ödemeleri gecikti. İşçilerin maaşları belediye kaynakları ile karşılanırken, SGK primleri ve vergileri ödenemedi. Bu durum borç yükü oluşturuyor.
Kullanılmayan İzinler: 673 işçide 50-200 gün arasında kullanılmamış izinler bulunuyor; bu izinlerin ileride ek mali yük yaratabileceği belirtiliyor.
Yüksek Personel Giderleri: Cari yıl toplam personel giderleri 3,3 milyar TL olup, bütçe gelirlerinin %49,22'sini kapsıyor. Yasal sınırların altına inene kadar personel alımı yapılamayacak.
Banka Kredileri ve Varlık Yönetimi: Faiz giderlerindeki hatalar ve hurda varlıklarla ilgili yanlış işlemler mali yapıyı olumsuz etkiliyor.
Fazla Mesai ve Mevzuat Uyumsuzluğu: Çalışanların yıllık fazla mesai sınırlarının aşılması ve izinlerin kullandırılmaması, raporda belirtilen diğer riskler arasında yer alıyor.
