MÖ 1000 yıllarında kurulduğu kabul edilen Teos, Zeus ile Semele'nin oğlu olan Şarap Tanrısı Dionysos'un oğlu Athamas tarafından temelleri atılan bir kenttir. İlk olarak Pers egemenliği altına giren Teos, ardından Lidyalılar tarafından yönetildi ve tekrar Pers hakimiyetine geçti. İon medeniyetiyle bağımsızlığını kazandıktan sonra ticaretin önemli merkezlerinden biri haline geldi. Ziyarete açık olan Teos'ta, antik dünyanın en büyük eserlerinden biri olarak kabul edilen Dionysos Tapınağı yer alıyor. Kentteki diğer önemli kalıntılar arasında Agora, tiyatro, odeon, surlar ve liman kalıntıları bulunmaktadır.
Pers, İyon ve Roma Dönemlerinin Etkisi
Teos'taki arkeolojik kazılar, 1962-1967 yılları arasında yapılmış ve bu kazılar kentin Protogeometrik Dönem'den itibaren yerleşim gördüğünü ortaya koymuştur. MÖ 545 yılında Pers komutanı Harpagos'un eline geçen kent, MÖ 304 yılında yaşanan ve İonia Bölgesi'nde zarara yol açan deprem sonrası Antigonos Monophthalmos tarafından Lebedos ile birleştirilme planına tabi tutulmuş, ancak bu plan hayata geçirilememiştir.
Çeşitlilik Gösteren Mimari Yapılar
I. Attalos Dönemi'nde (MÖ 241-197) Pergamon Krallığı'na bağlanan Teos, III. Attalos Dönemi'nde (MÖ 138-133) kralın topraklarını Roma'ya devrettikten sonra Roma hakimiyeti altına girmiştir. MÖ 129'dan itibaren kent, Roma'nın Asia Eyaleti sınırları içerisine girmiştir. Roma İmparatorluğu Dönemi'nde kentin mimari yapılarındaki çeşitlilik, kentin önemini sürdürdüğünü göstermektedir. Son dönem kazılarında Dionysos kutsal alanına giriş sağlayan bir propylon ve tapınağı çevreleyen stoa'ların Augustus Dönemi'nde inşa edildiği tespit edilmiştir. Kent, II. Valerianus Dönemi'ne kadar Roma ile iyi ilişkiler içinde kalmış ve bu dönemde sikke basımına da devam etmiştir. Geç Antik Dönem'e ait pek fazla bilgi olmamasına rağmen, kent Orta Çağ’a kadar varlığını kısmen sürdürmüştür. Bugüne kadar ayakta kalan önemli yapılarından biri olan Teos Antik Kent Tiyatrosu'nun, yerleşimin güneyindeki tepe yamacına inşa edildiği anlaşılmaktadır. Ayrıca, kazılarda antik tiyatronun oturma basamaklarının beş yüz kişilik bir misafir kapasitesine sahip olduğu belirlenmiştir.
Sanatın Başkenti Olma Yolunda
Dionysos kültünün kentin ve çevresinin gelişimindeki önemi nedeniyle, MÖ 3. yüzyılda Teos’ta şairler, müzisyenler, tiyatrocular ve şarkıcılardan oluşan Dionysos Sanatçılar Birliği kurulmuştur. Bu grup, bir süre sonra huzursuzluk kaynağı olarak görülmüş ve Ephesos (Selçuk), Myonnessos (Doğanbey / Çıfıtkale) ve Lebedos (Ürkmez) şehirlerine gönderilmiştir. Teos, Anakreon, Antimakhos, Epikuros, Nausiphanes, Apellikon gibi antik çağın önemli düşünür ve sanatçılarının yaşamına ev sahipliği yapmıştır.
